NGHIÊN CỨU ĐA HÌNH RS36084323 CỦA GEN PDCD-1 TRÊN BỆNH NHÂN VIÊM GAN B MẠN TÍNH

Abstract

Vi rút viêm gan B (hepatitis virus B - HBV), là một trong những tác nhân truyền nhiễm gây bệnh lý viêm gan phổ biến nhất trên toàn cầu. Nhiễm vi rút viêm gan B có thể tiến triển dẫn tới các biểu hiện lâm sàng khác nhau: Viêm gan B cấp, viêm gan B mạn tính. Trong đó nhiễm viêm gan B mạn tính có nhiều thể lâm sàng: người mang vi rút không triệu chứng, viêm gan B mạn tính, xơ gan và ung thư gan. Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO), trên toàn thế giới có khoảng 296 triệu người mắc viêm gan B mạn tính (chiếm khoảng 3,8% dân số thế giới) và khoảng 887 nghìn người tử vong với nguyên nhân chính là xơ gan và ung thư biểu mô tế bào gan.1 Do đó, nhiễm vi rút viêm gan B là một vấn đề sức khỏe toàn cầu quan trọng với gánh nặng bệnh tật lớn. Mặc dù biện pháp tiêm vaccine phòng ngừa bệnh đã đạt được hiệu quả cao, tuy nhiên có khoảng 1,5 triệu ca nhiễm mới trong năm 2017, tỉ lệ xơ gan và ung thư gan ngày càng gia tăng, làm tăng thêm gánh nặng bệnh tật và tử vong.2 Việt Nam là một quốc gia có tỉ lệ nhiễm HBV cao, ước tính có khoảng 8,8% nữ giới và 12,3% nam giới nhiễm viêm gan B mạn tính.3 Tỉ lệ nhiễm mới đã được cải thiện đáng kể bởi chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia, tuy nhiên tỉ lệ mắc viêm gan B của Việt Nam vẫn chiếm tỉ lệ cao. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và gánh nặng bệnh tật tại Việt Nam, do đó bệnh lý viêm gan B mạn tính vẫn là một vấn đề cần được quan tâm và nghiên cứu. Đối với điều trị, phương pháp chính hiện nay là ngăn chặn sự nhân lên của vi rút HBV và cải thiện tình trạng hoại tử gan bằng các thuốc kháng vi rút, tuy nhiên hiệu quả đạt được chưa cao. Bên cạnh đó sự suy yếu chức năng miễn dịch của tế bào T CD8+ đặc hiệu với HBV là một trong những cơ chế quan trọng trong nhiễm HBV mạn tính, liên quan đến sự hoạt hóa con đường ức chế điểm kiểm soát tín hiệu PD-1/PD-L1. Nhiều bằng chứng đã chỉ ra vai trò quan trọng của tế bào T CD8 và T CD4 đặc biệt là tế bào T CD8+ với cơ chế bệnh sinh của nhiễm HBV mạn tính thông qua con đường PDCD-1 (Programmed Cell Death 1- chết tế bào theo chương trình típ 1).4 Liên quan đến con đường PDCD-1, gen mã hóa protein PD-1, là thụ thể trên màng tế bào T, với đa hình đơn rs36084323 (C/T) thuộc vùng khởi động của gen PDCD-1 được xác định có liên quan đến tính nhạy cảm của các bệnh lý tự miễn như viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống (SLE), và các bệnh lý ác tính như ung thư phổi không tế bào nhỏ và ung thư vú.5–7 Tuy nhiên chưa có kết luận rõ ràng về ảnh hưởng của biến thể rs36084323 đối với tính nhạy cảm và tiến triển của bệnh viêm gan B mạn.8–10 Nghiên cứu trên một quần thể người Hán tại Trung Quốc, Zhouhua Hou đã chỉ ra rằng những người mang kiểu gen TT cao hơn đáng kể ở bệnh nhân viêm gan B mạn tính so với nhóm đã hồi phục, và có mối liên quan đến tính nhạy cảm với nhiễm HBV.8 Hong Peng cũng nghiên cứu cho thấy allele T có liên quan đáng kể với nguy cơ xơ gan và ung thư gan ở bệnh nhân nhiễm HBV mạn tính.9 Nhưng theo nghiên cứu của Chunhong Huang lại không có sự liên quan của rs36084323 đến bệnh viêm gan B mạn tính.11 Các nghiên cứu này cho thấy chưa có sự đồng nhất về kết quả nghiên cứu về vai trò của rs36084323 với nguy cơ nhiễm HBV mạn tính. Đồng thời tại Việt Nam, nghiên cứu vai trò chức năng của gen PDCD-1 đặc biệt là đa hình đơn rs36084323 trên bệnh nhân nhiễm vi rút HBV mạn tính cũng như các bệnh lý khác vẫn là vấn đề hoàn toàn mới, chưa được tiến hành nghiên cứu. Do vậy rất cần được tìm hiểu và làm sáng tỏ về vai trò của rs36084323 mối liên quan với nhiễm vi rút HBV và nguy cơ tiến triển ung thư gan, vì vậy chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu đa hình đơn rs36084323 của gen PDCD-1 trên bệnh nhân viêm gan B mạn tính” với hai mục tiêu sau: 1. Xác định đa hình đơn rs36084323 của gen PDCD-1 trên bệnh nhân nhiễm vi rút HBV mạn tính và trên người không nhiễm HBV ở Việt Nam. 2. Mô tả mối liên quan giữa đa hình đơn rs36084323 của gen PDCD-1 với một số chỉ số cận lâm sàng trên bệnh nhân nhiễm HBV mạn tính KẾT LUẬN 1. Xác định đa hình đơn rs36084323 của gen PDCD-1 trên bệnh nhân viêm gan B mạn tính và trên người không nhiễm HBV ở người Việt Nam. - Tỉ lệ kiểu gen: CC, CT, TT lần lượt là 32,9%, 51%, 16,1% trong nhóm bệnh và tương ứng là 31,4%, 49,7%, 18,9% ở nhóm chứng. - Tỉ lệ alen C, T lần lượt trong nhóm bệnh là 58,4% và 41,6%, và trong nhóm chứng là 56,3% và 43,7%. - Không có mối liên quan giữa kiểu gen và kiểu alen của SNP rs36084323 với nguy cơ cảm nhiễm vi rút viêm gan B và tiến triển thành ung thư gan trên bệnh nhân nhiễm vi rút viêm gan B mạn tính. 2. Mối liên quan giữa đa hình đơn rs36084323 của gen PDCD-1 với một số chỉ số cận lâm sàng trên bệnh nhân viêm gan B mạn tính. - Không có sự liên quan có ý nghĩa giữa SNP rs36084323 của gen PDCD-1 với các chỉ số AST, HBeAg, HBV-DNA, AFP. - Kiểu gen rs36084323 – CC liên quan đến sự tăng nồng độ protein PD-1 (sPD-1) và ALT ở những bệnh nhân ung thư gan nhưng không có mối liên quan đến nồng độ sPD-1 ở những bệnh nhân nhiễm vi rút viêm gan B mạn tính