HOÀN THIỆN KỸ THUẬT LAMP ĐỂ ỨNG DỤNG XÁC ĐỊNH NHIỄM Opisthorchis viverrini TRÊN NGƯỜI

Abstract

Bệnh sán lá gan nhỏ Opisthorchiasis do Opisthorchis viverrini gây nên là một trong những bệnh ký sinh trùng gây ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của người bệnh và cộng đồng tại các nước Đông Nam Á bao gồm Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam 1. Người bị mắc bệnh SLG nhỏ thường do tập quán ăn gỏi cá hoặc cá có chứa ấu trùng SLG nhỏ chưa được nấu chín 2. Trên thế giới, theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới có khoảng 3 triệu người Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam nhiễm sán lá gan nhỏ O. viverrini, trên 19 triệu người Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Nhật Bản và phía Bắc Việt Nam nhiễm C. sinensis, 1,5 triệu người Liên Xô cũ, Nam Âu, Trung Âu và Đông Âu nhiễm O. felineus 3 4 5. Tại Việt Nam năm 2006 theo Nguyễn Văn Đề và Nguyễn Văn Chương, bệnh SLG nhỏ được phát hiện ít nhất ở 25 tỉnh, trong đó có 15 tính phía Bắc và 10 tỉnh miền Trung – Tây Nguyên với tỉ lệ từ 0,2-37% 6 7. Kiều Tùng Lâm điều tra SLG nhỏ ở một số xã thuộc Nam Định, Hải Phòng, Hà Bắc năm 1976 thấy tỷ lệ nhiễm từ 3-37%. Một cuộc khảo sát được tiến hành vào năm 2015 đã báo cáo rằng tỷ lệ nhiễm O. viverrini là 11,4% ở miền Trung Việt Nam 8. Biểu hiện lâm sàng của bệnh SLG nhỏ tùy thuộc vào thời gian và mức độ nhiễm và cũng là triệu chứng của nhiều bệnh gan mật khác. Các biến chứng do nhiễm SLG nhỏ có thể dẫn đến bệnh nặng về đường gan mật, đặc biệt là ung thư đường mật – ung thư ống mật 9 10. Tiêu chuẩn vàng chẩn đoán xác định là xét nghiệm tìm thấy trứng sán trong phân hoặc dịch tá tràng bằng phương pháp Kato-Katz theo khuyến cáo của WHO (1994). Mặc dù vậy, tùy vào giai đoạn nhiễm và mức độ đào thải trứng qua phân mà xét nghiệm trứng trong phân có thể bỏ sót, không phát hiện được đặc biệt là trong trường hợp nhiễm nhẹ, độ nhạy không cao, độ đặc hiệu phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm của kỹ thuật viên, không phân biệt được giữa trứng của các loài sán lá gan nhỏ và dễ nhầm lẫn với trứng của sán lá ruột nhỏ. Phương pháp miễn dịch học và sinh học phân tử lại đòi hỏi yêu cầu kỹ thuật, thiết bị đắt tiền và chi phí cao. Kỹ thuật LAMP được nghiên cứu từ năm 1998 và sử dụng rộng rãi để phát hiện và xác định các loài vi khuẩn, nấm và ký sinh trùng. Kỹ thuật LAMP so màu với ưu điểm đơn giản, chi phí thấp hơn kỹ thuật PCR nhưng có độ nhạy cao hơn PCR (24,3%) với cùng một bộ mẫu DNA và có thể đọc kết quả bằng mắt thường 11. Phú Yên là một tỉnh ven biển miền Trung có tập quán ăn gỏi cá từ lâu đời. Theo điều tra của Nguyễn Văn Chương và cộng sự tại Huyện Tuy An, Phú Yên năm 1992 thấy tỉ lệ nhiễm O. viverrini là 36,79%, sau đó được giám định bằng chỉ thị di truyền hệ gen ty thể 6 12. Nhằm phát triển một kỹ thuật bằng phương pháp sinh học phân tử có độ nhạy, độ đặc hiệu cao, thuận tiện trong xét nghiệm chẩn đoán và có thể thực hiện được ở tuyến cơ sở, chúng tôi thực hiện đề tài: “Hoàn thiện kỹ thuật LAMP để ứng dụng xác định nhiễm Opisthorchis viverrini trên người” với mục tiêu: 1. Hoàn thiện quy trình kỹ thuật LAMP để phát hiện Opisthorchis viverrini nhiễm trên người. 2. Ứng dụng kỹ thuật LAMP đánh giá tỷ lệ nhiễm SLG nhỏ Opisthorchis viverrini trên người tại xã An Mỹ, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên