Xác định đột biến gen RB1 từ mẫu khối u của bệnh nhân u nguyên bào võng mạc

Abstract

U nguyên bào võng mạc (retinoblastoma, UNBVM) là bệnh u ác tính mắt thường gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, gây ra bởi đột biến trên gen RB1 (retinoblastoma 1). UNBVM xuất hiện với tỷ lệ khoảng 1/15000 đến 1/20000 trẻ tương ứng với khoảng 9000 trường hợp mới mỗi năm, bệnh xảy ra ở cả hai giới tính nam và nữ, không phụ thuộc vào nguồn gốc chủng tộc [5-8]. Bệnh xảy ra ở hai dạng: dạng ngẫu nhiên (không có tính di truyền từ gia đình) và dạng gia đình (có tính di truyền). 1-3 Bệnh u nguyên bào võng mạc (UNBVM) do đột biến gen RB1 trên nhiễm sắc thể 13 gây nên, đây là gen ức chế khối u đầu tiên được phát hiện và nghiên cứu, gen đột biến gây mất chức năng cả hai alen làm Protein RB mất chức năng và tế bào võng mạc tăng sinh không kiểm soát tạo khối u gây ra các triệu chứng lâm sàng đa dạng ở mắt, các triệu chứng của khối u nội nhãn này ngày càng tiến triển nặng dần nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời sẽ xâm lấn và di căn gây tử vong cho bệnh nhân. 3-5 RB1 là gen áp chế khối u đầu tiên được tìm thấy, nằm tại vị trí 13q14.2, có kích thước DNA là 183 kb. Cho đến nay, đã có hàng nghìn đột biến gen RB1 khác nhau phát hiện được ở bệnh nhân UNBVM và đã được công bố trên ngân hàng dữ liệu đột biến gen RB1 (RB1 Gene Mutation Database), các đột biến gen RB1 gây bệnh UNBVM không đồng nhất và xuất hiện rải rác trên vùng promoter và 27 exon. Việc xác định đột biến gen RB1 gây bệnh trên bệnh nhân UNBVM và gia đình là cơ sở để thực hiện điều trị cho bệnh nhân hiệu quả và tư vấn di truyền cho gia đình bệnh nhân. 1,3-7 Việc chẩn đoán sớm và phương pháp điều trị thích hợp có vai trò quan trọng trong việc tiên lượng và khả năng sống sót của bệnh nhân UNBVM. Ở các nước phát triển, mục tiêu của điều trị là bảo tồn thị lực và việc kiểm tra gen RB1 đã được áp dụng như là một kiểm tra định kì ở nhóm bệnh nhân UNBVM. Với việc phát hiện sớm bệnh, tỷ lệ bệnh UNBVM ở các nước phát triển chữa trị thành công và bảo tồn được thị lực bệnh nhân trên 95%. Tuy nhiên ở Việt Nam phần lớn bệnh nhân nhập viện ở giai đoạn muộn nên bị lỡ cơ hội điều trị bảo tồn mắt. Với các giai đoạn bệnh tiến xa, có thể gây chết bệnh nhân phải sử dụng phương pháp loại bỏ nhãn cầu để điều trị, điều này ảnh hưởng tới sức khỏe bệnh nhân cũng như tiêu tốn nhiều thời gian và tiền bạc của bệnh nhân. 2,8-15