ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ, LÂM SÀNG VÀ CẬN LÂM SÀNG Ở BỆNH NHÂN NHIỄM RICKETTSIA TYPHI TẠI VIỆT NAM

Abstract

Bệnh do Rickettsia typhi hay còn gọi là bệnh Murine typhus (sốt chuột, sốt phát ban do bọ chét chuột truyền) là bệnh truyền nhiễm do Rickettsia typhi (R. typhi ) gây nên 1, 2, 3. Bệnh mới được phát hiện từ những năm đầu của thế kỷ 20 nhưng hiện nay đã được báo cáo trên toàn thế giới: Châu Mỹ với cao điểm là hơn 5000 ca bệnh mỗi năm (ở những năm đầu thập kỷ 40) 2, 4. Châu Âu, châu Phi, châu Á, Australia … cũng đều ghi nhận những ca bệnh do R. typhi gây nên hàng năm 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11. Trong những năm gần đây, bệnh được thông báo ở các nước Đông Nam Á như Lào, Thái Lan, Myanma, Indonesia…12, 13, 14, 15. Bệnh do R. typhi là bệnh của chuột và các động vật nhỏ có vú. Ổ bệnh rất đa dạng, phổ biến nhất là chuột (chuột Rattus rattus và R. norvergicus), mèo, các động vật có vú nhỏ…. Trung gian truyền bệnh là bọ chét chuột (Xenopsylla cheopis). Bọ chét ưa hút máu chuột và các động vật khác kể cả người. Bệnh lây từ chuột sang chuột qua bọ chét. Trong cơ thể bọ chét, R. typhi phát triển trong ống tiêu hóa và đào thải ra môi trường theo phân. R. typhi lây sang chuột lành qua phân bọ chét có chứa mầm bệnh. Mầm bệnh xâm nhập qua da, niêm mạc của chuột và gây bệnh 1, 2, 4, 16, 17. Người nhiễm bệnh do R. typhi từ phân của bọ chét xâm nhập qua vết đốt hoặc qua vùng da bị xây xước hoặc do hít phải phân của bọ chét chứa mầm bệnh. Phân của bọ chét có thể rơi vào niêm mạc mắt của người 4, 17. Bệnh do R. typhi ở người có biểu hiện lâm sàng khá đa dạng bao gồm sốt, phát ban và biểu hiện ở một số cơ quan phủ tạng. Bệnh do R. typhi thường nhẹ, điều trị dễ dàng và ít tốn kém. Nhưng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, có thể diễn biến nặng như viêm phổi nặng, ARDS, suy đa phủ tạng…thậm chí có thể dẫn tới tử vong với tỷ lệ lên đến 5%, đặc biệt ở người cao tuổi 2, 18, 19, 20. Do rất giống với các bệnh truyền nhiễm khác và không có tiêu chuẩn vàng trên lâm sàng để chẩn đoán, bệnh do R. typhi chỉ có thể chẩn đoán xác định bằng xét nghiệm PCR (Phản ứng khuếch đại chuỗi

gen - Polymerase Chain Reaction), hoặc phân lập vi khuẩn từ tế bào nuôi cấy, hoặc phản ứng miễn dịch huỳnh quang gián tiếp (InDirect Immuno Fluorescent Assay - IFA), xét nghiệm hấp phụ miễn dịch gắn men (Enzyme Link Immunosorbent Assay- ELISA). Những xét nghiệm này thường rất đắt tiền và chỉ thực hiện được ở một số phòng xét nghiệm 2, 21. Tại Việt Nam bệnh do R. typhi đã được báo cáo từ năm 1974, do chuột Rattus rattus, Rattus norvegicus và bọ chét Xenopsylla cheopis phân bố rộng rãi ở khắp mọi nơi, mật độ phân bố dày đặc 16, 17, 22, 23. Trong thực tế, chúng ta cũng gặp nhiều bệnh nhân sốt chưa xác định được nguyên nhân có biểu hiện lâm sàng giống như bệnh do R. typhi và đáp ứng với điều trị bằng doxycyclin, chloramphenicol, azithromycin nhưng xét nghiệm âm tính với Rickettsia tsutsugamusi và một số căn nguyên khác. Một số nghiên cứu khảo sát huyết thanh những bệnh nhân sốt chưa rõ nguyên nhân nghi do ricketsiose tiến hành tại Viện y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới cuối những năm 1990, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai và một số bệnh viện khác cho thấy sự có mặt của bệnh do R. typhi 24, 25, 26, 27. Tuy nhiên, chưa có một nghiên cứu đầy đủ nào về các yếu tố dịch tễ, biểu hiện lâm sàng, cận lâm sàng của những bệnh nhân nhiễm R. typhi được khẳng định bằng PCR ở Việt Nam được công bố từ trước đến nay. Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng và cận lâm sàng ở bệnh nhân nhiễm Rickettsia typhi tại Việt Nam" nhằm các mục tiêu sau: 1. Mô tả một số đặc điểm dịch tễ bệnh do Rickettsia typhi tại Việt Nam từ 06/2018 – 06/2020. 2. Mô tả một số đặc điểm lâm sàng và biến đổi cận lâm sàng bệnh do Rickettsia typhi tại Việt Nam.