ĐẶC ĐIỂM ĐA HÌNH GEN COX-1 KHÁNG ASPIRIN TRÊN BỆNH NHÂN CÓ BỆNH ĐỘNG MẠCH VÀNH

Abstract

Tỷ lệ mắc bệnh tim mạch đang gia tăng trong hai thế kỷ qua. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh động mạch vành là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong, tàn tật và gánh nặng tài chính so với các bệnh khác. Hàng năm trên thế giới có 17,3 triệu người chết do bệnh tim mạch1,2. Tại Việt Nam, theo số liệu của Viện Tim mạch Quốc gia, tỷ lệ bệnh động mạch vành tăng dần qua các năm, năm 1991 là 3%, năm 1996 là 6,05%, năm 1999 là 9,5%. Tỷ lệ tử vong do bệnh mạch vành chiếm từ 11 – 36%3. Aspirin với tác dụng chống ngưng tập tiểu cầu luôn được khẳng định trong điều trị cũng như dự phòng các bệnh lý động mạch vành. Với dự phòng tiên phát, phân tích gộp cho thấy aspirin làm giảm một phần ba nguy cơ xuất hiện nhồi máu cơ tim ở nam giới (RR= 0,68; KTC 95% = 0,59 – 0,79) và làm giảm nguy cơ đột quỵ ở nữ giới 19% (RR= 0,81; KTC 95% = 0,67 - 0,97). Với dự phòng thứ phát, phân tích gộp cũng cho thấy aspirin làm giảm nguy cơ biến cố tim mạch chính (bao gồm nhồi máu cơ tim, đột quỵ, tử vong do tim mạch) 16,6% ở nam giới và 17,7% ở nữ giới4–6. Tuy nhiên, trong các báo cáo gần đây về việc tiếp tục xuất hiện các biến cố thuyên tắc mạch mới trên bệnh nhân có bệnh lý động mạch vành đang điều trị bằng aspirin đã làm dấy lên nhiều quan ngại về sử dụng thuốc. Kháng thuốc aspirin được đưa ra như là một giả thuyết hợp lý để giải thích sự tái diễn của các biến cố mạch máu bất lợi trên. Tỷ lệ kháng aspirin dao động từ 5-60%7. Những bệnh nhân kháng với aspirin đã được chứng minh sẽ tăng nguy cơ xuất hiện các biến cố mạch máu với OR =3,85; KTC 95%: 3,08-4,80, p< 0,0018. Hiện nay, aspirin đang được sử dụng rất rộng rãi trong điều trị, dự phòng bệnh lý động mạch vành. Tuy nhiên, có nhiều yếu tố làm giảm đáp ứng của thuốc đã được minh chứng như giới nữ, tuổi cao, các yếu tố nguy cơ của bệnh tim mạch do xơ vữa, các đa hình gen chuyển hóa thuốc9,10. Trong đó, đa hình gen COX-1 đã chỉ ra khuynh hướng tăng cao tỷ lệ kháng aspirin trong các nghiên cứu9–12. Gen COX-1 được tìm thấy trên nhánh dài nhiễm sắc thể số 9 vị trí 9q32-q33.3, phát hiện bởi Yokoyama và Tanabe năm 198913. Gen quy định tổng hợp enzym cyclooxygenase-1 mang tính đa hình cao. Số lượng đa hình đơn nucleotid của gen COX-1 được cập nhật tại NCBI liên tục tăng và đạt 400, tuy nhiên, chỉ có 72 trong số đó nằm trong vùng mã hóa của gen, còn lại nằm ở vùng 5’UTR, 3’UTR và vùng intron. Đa hình C-1676T gặp phổ biến chứng minh làm tăng nguy cơ xuất hiện biến cố mạch máu bất lợi trên bệnh nhân đột quỵ đang điều trị bằng aspirin với HR=1,958; KTC 95%: 1,151-3,332, p= 0,01311. Sự xuất hiện đồng hợp tử đa hình G128A có nguy cơ mắc đột quỵ não cao với OR=5,203; KTC 95%: 1,519-5,159; p= 0,01614. Các đa hình C664A, C22T, C50T cũng làm giảm đáp ứng của aspirin qua xét nghiệm đo độ ngưng tập tiểu cầu và định lượng nồng độ TXB2 huyết thanh12. Ở Việt Nam, hiện chưa có nghiên cứu nào về loại đa hình này. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu: “Đặc điểm đa hình gen COX-1 kháng aspirin trên bệnh nhân có bệnh động mạch vành” với hai mục tiêu: Mục tiêu 1: Mô tả đặc điểm một số đa hình gen COX-1 kháng aspirin trên bệnh nhân có bệnh lý động mạch vành đang điều trị aspirin. Mục tiêu 2: Nhận xét mối liên quan giữa một số đa hình gen COX-1 kháng aspirin với độ ngưng tập tiểu cầu ở các bệnh nhân nói trên.